Upamiętnieni po latach…

Tablice z nazwiskami ofiar II wojny światowej na rogozińskim cmentarzu

II wojna światowa był to okrutny czas dla Polski napadniętej 1 września 1939 roku przez niemiecką III Rzeszę i 17 września 1939 roku przez Związek Radziecki. Nasz region ucierpiał tak jak cały kraj. Bilans strat osobowych Rogoźna  w czasie II wojny światowej obejmuje ponad 150 osób poległych, zabitych i zmarłych w wyniku działań wojennych oraz bezwzględnej niemieckiej okupacji. Nie można też zapominać o ofiarach przesiedleń do Generalnej Guberni, wywózkach na roboty przymusowe oraz eksterminacji ludności żydowskiej. Po zakończeniu wojny, w 1945 roku, obliczono, że w stosunku do roku 1939 liczba ludności Rogoźna zmniejszyła się o 2000 osób!

Z chwilą nastania okupacji hitlerowskiej, członkowie organizacji niemieckiej Selbstschutz rozpoczęli terrorystyczną działalność w stosunku do ludności polskiej. Organizacja skupiała miejscowych Niemców. Uzbrojeni w karabiny i rewolwery dokonywali licznych aresztowań Polaków. Znęcali się biciem nad aresztowanymi. Członkowie Selbstschutzu nie tylko działali na terenie Rogoźna, ale docierali przeważnie rowerami do wsi poza miastem. Działalność zaznaczyła się szczególnie we wrześniu 1939 r. udziałem w licznych aresztowaniach Polaków wracających z ewakuacji do swoich domów. Wykorzystano tę okazję do załatwiania osobistych porachunków, za rzekome prześladowania Niemców przez ludność polską przed wybuchem wojny.

Trudno nam sobie wyobrazić tamte tragiczne wydarzenia. Żony straciły mężów, dzieci ojców, matki i ojcowie synów. W wielu przypadkach nieznane było miejsce śmierci i wiecznego spoczynku bliskich. Przez długi czas niektóre rodziny łudziły się, że ojcowie i mężowie powrócą. Niektórzy zaginęli bez wieści. Osierocone rodziny często cierpiały biedę, nie mając środków utrzymania. Zdarzało się, że dopiero po kilkunastu latach udało się ustalić okoliczności śmierci bliskiej osoby, w niektórych przypadkach nie udało się tego uczynić do tej pory.

Na terenie miasta i gminy upamiętniono miejsca znaczone krwią zabitych we wrześniu 1939 roku. Miejsca Pamięci Narodowej znajdują się w Boguniewie, Budziszewku, Gościejewie, Międzylesiu, Nienawiszczu, Olszynie, w Rogoźnie przy strzelnicy miejskiej. Cztery ofiary z Boguniewa znalazły miejsce spoczynku na cmentarzu w Parkowie. Zamordowani w Budziszewku spoczęli na miejscowym cmentarzu oraz w Rogoźnie. Siedem osób, które zginęły w Rogoźnie, pochowano w mogile za grobowcem Powstańców Wielkopolskich. Znajdują się tam nazwiska wspomnianych osób. Żony ofiar z Gościejewa z narażeniem życia przeniosły ciała bliskich do rodzinnych grobów w Rogoźnie.

Po zakończeniu II wojny światowej ekshumowano ciała z pozostałych miejsc i przeniesiono na cmentarz w Rogoźnie do zbiorowego grobu 26 ofiar terroru hitlerowskiego, ale bez podania nazwisk.

Pod koniec 2015 roku pani Helena Jarosz zwróciła się do Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Rogoźna z prośbą o poparcie wniosku o umieszczenie nazwisk na wspomnianym grobie 26 ofiar na rogozińskim cmentarzu. Pochowano tam ojca pani Heleny - Franciszka Frąckowiaka. Towarzystwo poparło gorąco ten wniosek i zwróciło się do Burmistrza Rogoźna o realizację projektu. Jednocześnie inicjatywa pani Heleny Jarosz stała się inspiracją do ustalenia nazwisk pozostałych ofiar, co udało się zrealizować.

W kwietniu 2016 r. ukazały się informacje o planowanej tablicy. Rodziny zgłosiły nazwiska swoich bliskich, a Towarzystwo Przyjaciół Rogoźna księży Konrada Pomorskiego i Bronisława Drewniaka. W ten sposób powstała lista ofiar, która znalazła się na tablicach. Początkowo myślano jedynie o ofiarach z września 1939 r., ostatecznie ustalono, iż wykaz dotyczyć ma ofiar II wojny światowej.

4 września 2016 roku na rogozińskim cmentarzu miały miejsce niezwykle doniosłe chwile.

Z inicjatywy Burmistrza Rogoźna Romana Szuberskiego odbyła się uroczystość odsłonięcia dwóch tablic z nazwiskami ofiar terroru hitlerowskiego. Po powitaniu przez wiceburmistrz Rogoźna Renatę Tomaszewską odśpiewano Mazurka Dąbrowskiego. Następnie głos zabrał burmistrz Rogoźna Roman Szuberski. Szczególny charakter miał moment odsłonięcia tablic przykrytych biało-czerwonymi flagami. Burmistrzowi towarzyszyli: Zofia Andrzejczak i Urszula Glapka (córki Mieczysława Krzyżańskiego), Marianna Bełch (córka Szczepana Zielińskiego), Helena Jarosz (córka Franciszka Frąckowiaka), Kazimierz Kaniewski (syn Stanisława Kaniewskiego), Anna Stejbach (córka Stanisława Ślachciaka).  Na uroczystości obecni byli Przewodniczący Rady Miejskiej w Rogoźnie Henryk Janus oraz Radni Rady Miejskiej. Wiązanki kwiatów złożyły władze samorządowe, rodziny ofiar, delegacje szkół, kombatanci, członkowie Towarzystwa Przyjaciół Rogoźna. Następnie głos zabrała Helena Jarosz dziękując za realizację pragnień rodzin ofiar. Uczniowie Zespołu Szkół im. Józefa Wybickiego w Parkowie przedstawili montaż słowno-muzyczny, który wzbudził ogromne emocje zgromadzonych. Nauczyciel historii Krzysztof Działo odczytał wszystkie nazwiska ofiar umieszczone na tablicach. Asystę uroczystości zapewnili uczniowie w wojskowych mundurach z Zespołu Szkół im. H. Cegielskiego. Projektantem i wykonawcą pamiątkowych tablic był rogoziński rzemieślnik Arkadiusz Weran.

Na pierwszej tablicy widnieją następujące nazwiska osób tutaj pochowanych:

Stanisław Dziabas

Franciszek Frąckowiak

Antoni Gumny

Jan Ignasiak

Stanisław  Ignasiak                      

Wincenty Ignasiak

Ludwik Maćkowiak

Stanisław Sierakowski

Nazwisko nieznane

Zginęli 8 września 1939 roku w Podlesiu Kościelnym w Gminie Mieścisko.

Józef Chudzicki

Franciszek Cisek

Antoni Kęsicki

Wacław Kozłowski

Jan Krotecki

Leon Krotecki                                  

Franciszek Król

Stefan Mazurek

Szczepan Muszyński

Aleksy Rączkowiak

Roman Rożek

Maksymilian Sierakowski

Józef Zaranek

oraz 4 osoby niezidentyfikowane

Zginęli  we wrześniu 1939 r. na terenie Miasta i Gminy Rogoźno  -

w Rogoźnie  przy strzelnicy,  Olszynie, Międzylesiu, Nienawiszczu.

Na drugiej tablicy widnieją nazwiska osób, dla których ten grób jest symbolicznym miejscem  spoczynku.

Stanisław Ślachciak

Szczepan Zieliński                   

Zginęli we wrześniu 1939 r. w Bielawach w Gminie Kłecko.

Jan Chlebda

Józef Gajewski                            

Stefan Mikulski                        

Józef Pilarski       

Zabici 25 września 1939 r. w Budziszewku przez członków Selbstschutz. Ciał nigdy nie odnaleziono.

Kazimierz Jabłoński – podporucznik, 14 dywizja 58 pułku piechoty, poległ we wrześniu 1939 r. pod Iłowem

Mieczysław Krzyżański – kapral,  wielkopolski 7 pułk strzelców konnych, karabinowy w szwadronie CKM, poległ 11 września 1939 r. pod Wolą Zbrożkową

Kazimierz Jabłoński i Mieczysław Krzyżański walczyli w bitwie nad Bzurą.

ks. dziekan Konrad Pomorski – powstaniec wielkopolski, działacz samorządowy i społeczny, zginął w grudniu 1939 r. w nieznanych okolicznościach, ciała nigdy nie odnaleziono.

Franciszek Domagalski – stracony w 1940 r. w poznańskim więzieniu przy ul. Młyńskiej

ks. Bronisław Drewniak – zmarł w czerwcu 1942 r. w obozie koncentracyjnym Dachau

Bronisław Krzyżostaniak – zmarł w marcu 1943 r. w  obozie koncentracyjnym Stutthof

Stanisław Kaniewski – zmarł w lipcu 1944 r. w obozie koncentracyjnym Mauthausen

W trakcie przygotowań do uroczystości padła propozycja upamiętnienia w tym miejscu ofiar, które nie mają grobów, ostatecznie powstała jednak idea umieszczenia na cmentarzu Martyrologium wszystkich ofiar II wojny światowej z terenu miasta i gminy Rogoźno. Zakończenie tego przedsięwzięcia planowane jest na 2019 rok – w 80 rocznicę wybuchu II wojny światowej.

Od 4 września 2016 r. jest takie miejsce, na którym rodziny ofiar mogą złożyć kwiaty i zapalić znicze, aby uczcić pamięć swoich bliskich.

Gloria Victis! (Chwała Zwyciężonym!)

Lucyna Bełch